inkalar, gunesin ogullari

Himalayalari andiran manzaralar sebebiyle Peru’nun Katmandusu deniyor Cusco’ya.

Amerika’nin en onemli arkeolojik bolgesi, GA’nin duzenli yerlesime sahip olmus en eski sehri, Inka Imparatorlu’nun baskenti. Simdilerde ise bir turizm cenneti.


3326 metre yukseklikteki sehir, deniz seviyesinden gelenleri fena carpabiliyor. Bazi turistlerin ilk gunlerini yukseklik hastaligina yakalanarak yatakta gecirdiklerine sahit oldum.

Cusco’yu ve Machu Picchu’yu anlatmadan kitanin tarihinden ve Inkalardan biraz bahsetmemek olmaz.

Kabul goren dusunce Amerika’ya gocun Dogu Asya’dan (Bering Bogazi ve Alaska uzerinden) 12.500 yil once basladigi seklinde. Hangi ulkeye gidersem gideyim, agzimi acana kadar o ulke vatandasi sanilmam seklindeki kisisel deneyimim ile ben de bu goruse katiliyorum. Yani eskimolar ve kizilderililer bence de Turk:)

15.yy’da Colombus’un Asya’nin zengin baharat adalarina ulasacak yeni bir yol bulma cabasi, kesfini kendisi farketmemis olsa da, kitanin tum kaderini degistirmis.

Pre-Colombian period denen, Colombus’un kesfine kadar gecen binlerce yillik zaman icinde Guney Amerikalilar, avcilik ve ilerleyen yillarda da tarimla ugrasan, daginik gelismemis topluluklar olarak yasamislar. Son birkac bin yillik donem icinde ise gelismis sayilabilcek bazi toplumlar on plana cikmis; Peru’nun merkezinde Wari, kuzey sahillerinde Chimu, Cusco’da Inka ve Bolivya’da Tiwanaku.

Inka, Colombus oncesi donem icindeki en sofistike uygarlik. 1430 yilina kadar Cusco ve vadilerinde takilan kucuk bir devletken, komsu topluluklarin saldirilari canlarina tak etmis, “en iyi savunma saldiridir” diyerek Ant Daglari boyunca “onumuzu gelene bir tekme” seklinde ilerlemisler. 16 yy baslarina gelindiginde kuzeyde bugunun Kolombiya’si, guneyde merkez Sili’ye kadar sinirlari genislemis (Ekvator, Peru, Bolivya, Sili ve Arjantin’in Ant bolgesi), en az 12 milyon insani yoneten bir imparatorluk olmuslar.

Inkalarin topraklarina toprak kattiklari ve guclerinin zirvesine eristikleri bu donemde Avrupali da bulduklari topraklardaki zengin madenlerin kokusunu coktan almis bulunmus. Ispanya ve Portekiz, Asya ve Afrika Portekiz’de, Guney Amerika’da kesfedilen yeni topraklar ise Ispanya’da kalacak sekilde bir anlasma yapmis ve birbirlerinin yoluna cikmamayi kararlastirmislar. Ancak yapilan anlasmadan birkac yil sonra Portekiz Brezilya’yi kesfedince anlasma revize edilmis.

1525 yilinda Inka Imparatoru Huayna Capac olurken, imparatorlugu 2 oglunun birlikte yonetmesi icin paylastirmis.Kuzeyde kalan topraklar (Ekvator, Quito bolgesi) Atahualpa’ya, guneydeki topraklar ise (Cusco bolgesi) Huascar’a kalmis. Ilerleyen yillarda 2 kardes iktidar icin birbirini yer ve ic savas nedeniyle imparatorluk kan kaybederken, Ispanyol Pizarro az sayidaki ama kaliteli ordusuyla guneyin altin imparatorlugu Inka’ya olduren darbeyi indirmis (Ic savasin firsatci Batili’dan baska kimseye faydasi olmadigina bir ornek daha!).

Jared Diamond’ın "Tüfek, Mikrop ve Çelik" isimli kitabini okumustum yola cikmadan hemen once, Mark sayesinde. O kitapta Pizarro´nun Inkalilari nasil altettigi cok carpici bir sekilde anlatiliyordu. Kitap ustune yazilmis bir yazi buldum. Ozet bilgi almak isteyenler linki tiklasin!

Cusco’ya gelirken nihai hedefim her gezgin gibi Machu Picchu’ya gitmekti. Cusco’da anladim ki Inkalarin izleri bu sehirin ve civar tepe ve vadilerde her yere yayilmis. Ispanyollar geldikleri gibi tum medeniyeti talan edip, her yeri yakip yiksalarda, yeni sehirlerini Inka medeniyeti ustune kurmuslar. Cusco, Inka taslari ustune oturtulan kolonyal mimari eserleriyle dolu. Cusco’da ve Cusco yakinlarindaki Sacred Valley’de Inka kalintilarini gormek mumkun. Saqsaywaman, Pukapukara, Pisac, Ollaytaytambo bunlardan yalnizca birkaci (Yukarida, bu arkeolojik bolgelerin fotograflarini goruyorsunuz).

Bir yandan Cusco’da Inka Medeniyeti’ni tanimaya calisirken, diger yandan da akip giden gundelik hayati ve Inkalarin torunlari olan Perululari anlamaya calisiyorum. 300 binin uzerindeki nufusuyla Cusco’da bugun baska bir hayat var. Birkac gun icinde Peru’da belediye baskanlik secimleri yapilacagi icin tum ulkede bir secim cumbusu yasaniyor, bize de renkli kampanya etkinliklerini izlemek dusuyor.